جامعه‌ده یارانان مشکل‌لرین چوخو افراط و تفریطدن یارانیر، چونکی و افراط و تفریط انسانی دوز یولدان کنارا سالار.
افراط حدّی آشماق معناسیندا و تفریط مقداردان آز عمل ائله‌ماغا دئییلیر. یعنی چوخ یئیین گئتماغا افراطا و سوست گئتماغا تفریط اطلاق اولار.
افراط ائله‌ینلرین عملی‌نین نتیجه‌سی تفریط ائله‌ماق اولور. هر ایشده حدّی آشماق او ایشین ضررلی و فایداسیز اولدوغونو نشان وئرر. مثلاً بیر یئماغا حدّیندن آرتیق دوز تؤکولسه او یئماق چوخ شور و یئییلمز اولار. نتیجه‌ده او غذانی یئیَن انسان دوزدان زهله‌سی گئدر. یئماغی حاضرلاماقدا دا دوزدان اصلاً استفاده اولونماسا او یئماغی یئماق چتین اولار.
افراط باره‌سینده ائل ایچینده بئله بیر جریان تعریفلرلر: نقل اولور بیر مسلمانین غیر مسلمان بیر قونشوسو واریدی. بیر گون غیر مسلمان گلیب مسلمانین قاپیسینی دؤیَر کی قارداش من اسلام دینی‌نین حق اولدوغونا اینانمیشام و ایستیرم مسلمان اولام. مسلمانچیلیغی منه اؤرگت. بئله‌لیقدا غیر مسلمان قارداش «تازا مسلمان» اولار.
مسلمان قارداش چوخ سئوینر و اوندان سحر تئزدن مسجده گئتماغا حاضر اولماسینی ایستر. سحر صبح اذانینا بیر ساعت قالمیش گئدیب اونون قاپیسینی دؤیَر کی دور گئداق مسجده. او دا سئوینجاق دوروب گلر.
بیرلیقدا گئجه نمازی قیلارلار. تازا مسلمان، ایستر دورسون گلسین کی دوستو دئیَر صبح نمازینا بیر شئی قالمیر دؤز بونو دا قیلاق. صبح نمازینی قیلیرلار و مسلمان قارداش دعا اوخوماغا باشلار. تازا مسلمان‌دا مجبوراً اوتورورب اونونلا اوخویار. نئچه ساعتدن سونرا تازا مسلمان ایستر دوروب ائوینه ایشینه گئتسین کی مسلمان قارداش دئیَر: گون اورتا نمازینا بیر شئی قالمادی، دؤز اونو دا قیلاق. گون اورتا ایکینجی نمازینی‌دا قیلارلار. تازا مسلمان یئنه دوروب گئتماق ایسته‌ینده مسلمان دئیَر: نمازی نافله‌سیز قیلسان ثوابی آز اولار، دایان نافله‌لری‌ده قیلاق. نافله‌لردن سونرا زیارت اوخوماغا باشلار و غیر مسلمان یئنه مجبوراً اونونلا دایانار. زیارتلر قورتولاندان سونرا تازا مسلمان ایستر دوروب گئتسین کی مسلمان یئنه‌ده دئیَر: شام نمازینا بیر شئی قالمادی بیر ایکی رکعت نافله نمازی قیلساق اونون‌دا واختی اولار. بیرلیقدا شام خفتن نمازینی نافله‌لری اینن قیلیرلار و گئجه یاریسی اولار. بو دفعه مسلمان دوروب ائوه گئتماغا رضایت وئریر. اوزونو تازا مسلمانا توتوب سئوینجاق دئییر: سحر یئنه دالینجان گلَرم.
سحر، اذانا بیر ساعت قالمیش مسلمان قارداش گئدیب قونشوسونون قاپیسینی دؤیَر کی دور گئداق مسجده. قونشو قاپینی آچمادان جواب وئرر: دوننکی مسلمانلیق منه کفایت ائلر من داها مسلمان اولماق ایسته‌میرم، اؤز دینیم یاخجیدی.