ابتدایی و قدیم دینلرده: قدیم مزارلار و اونلاردان تاپیلان شئیلر کیمی انسان حیاتی‌نین لاپ قدیم دؤره‌لریندن قالان اثرلر، انسانلارین اؤلومدن سونرا آیری دنیایا اینانماقلارینا دلالت ائلیر. آما بو تاپینتیلار، اعتقادلارین جزئیّاتی و اؤلومدن سونراکی حیاتین نئجه‌لیغی باره‌ده دقیق بیر شئی بیلیندیرمیر. آما بوننان بئله، سونراکی دؤرلرده‌کی تاپینتیلار –مثلاً مصر و هند اؤلکه‌لرینده تاپیلان اثرلر- اونلارین بیر نوع یئر آلتی دنیایا اینادیقلاریندان حکایت ائلیر کی بوتون اؤلولر، دیریلیقدا نئجه یاشادیقلاریندان باغلی اولمایاراق، اوردا یاشاییرلار. آیری سؤزونن، بو جماعتین تصوّرونده جنّت و جهنم آراسیندا فرق یوخیدی کی نجات تاپانلار جنّته و گناهکارلار جهنّمه گئتسینلر. (مکالک، «یئر ...2»، 817-819؛ بروس‌لانگ، 126؛ مرسر، 321).

دنیانین آیری یئرلرینده‌ده ابتدایی انسانلارین اعتقادلاریندا، یئر آلتی دنیاسیندا تفاوت یوخدور. بوندان علاوه فولکلورلارین چوخوندا شجاعتلی قهرمانین یئر آلتی دنیاسینا اولان سفریندن، مختلف افسانه‌لر وار. بو افسانه‌لرین چوخوندا _هر بیرینده‌کی جزئیات فرقلی اولسا دا،_ یئر و یا سو آلتی هیولانین – کی اکثراً یئر آناسی، اؤلوم آناسی و یا گئجه ملکه‌سی‌ آدلانیر_ قارنینا و بطنینه گیرماغینان، مختلف مانعلری و چتینلیقلاری دالیدا قویوب، جان آلان امتحانلاردان و یولونا چیخان قورخونج موجودلارینان ساواشیب، نهایتده طبیعی بیر یول و یا اؤزو آچدیغی یولونان، اونون بدنینده ائشیگه چیخیر.

بعضی محققلرین دئدیغینا گؤره، بو جور یئر آلتی دنیاسینا جومماق افسانه‌لری، تشرّف امتحانلاری‌نین سمبولیک بیانیدیر کی اونلاردان تبعیت ائله‌ماغینان، ناغیل قهرمانی اؤلومدن قورخو و یا اؤلومون اؤزونه غالب گلیب بعضاً جاودانه‌لیغا چاتیر. هابئله بو مسافرت، باطنی و ایچ دنیاسی‌نین معرفت آختاریشیدیر کی هامی‌نین اونا الی چاتماز و فقط بئله سفرلره گئده بیلنلرین اونا اللری چاتار. (الیاده، «آیینلر ...3»، 61-64 ؛ بروس‌لانگ، 127؛ مکالک، «نزول ...4»، 648-649، «یئر»، 818).

بوندان علاوه، قبیله انسانلارین چوخو، روحون، اؤلومدن سونرا یئرین آلتینا اولان سفرینی چوخ خطرلی و چتین بیر سفر اولدوغونا اینانیردیلار. مثلاً سیبریلی قبیله‌لر اؤلومدن سونرا هر شخصین روحونون یئر آلتی دنیاسینا گئتمه‌سی اوچون، شمنین کؤمگینه محتاج اولدوغونا اینانیردیلار. بونا گؤره، شمن مرکّب بیر آیینده، تکلیقدا و یا آیری ایکی روحون کؤمگی اینن، اؤلموش شخصین روحونو اؤلومدن سونراکی چتینلیقلاری دالدا قویماقدا و اورا چاتماق اوچون کؤمک ائلر. (الیاده، «آیین ...1»، 205-214؛ بروس لانگ، همان یئر؛ مکالک، «نزول»، 649؛ مینوا، 43-44؛ مبیتی، 309-310). ابتدایی انسانلارین چوخو، اؤلولر دنیاسی‌نین و یا یئر آلتی دنیانین، گون باتان یئرده و یاشادیقلاری یئرین غربینده اولدوغونا اینانیردیلار. (بروس لانگ، نیز مکالک، «یئر»، همان یئر؛ مبیتی، 309).

قدیم بین النهرینده: سومرلریلره گؤره، اؤلولرین اؤلکه‌سی یئرین آلتیندا «کور» آدلی بیر یئرده اَپْسو سولاری‌نین اوستونده‌دیر. بو اؤلکه‌یه چاتماق اوچون، کاپیتانی کوبود اولان بیر قاییقا مینیب «آدامی اؤزونه چکن» چایدان کئچمه‌لیدیلر. بابل‌لیلر ده بو دوزخی کیگَل، ایریشتو یا کوتو کیمی آدلارینان و یئرینی، یئرین لاپ آلت طبقه‌سینده تانیردیلار. «قاییتماز اؤلکه» و «چیخیلماز ائو» آدلانان بو منطقه، اؤلو روحلارین یئری ساییلیردی. 7 دروازاسی اولان 7 اوجا دیوار اونو حاصارا سالمیشدی و دئوه اوخشار نگهبانلار اوندان موغایات اولوردولار. بو دنیانین گیریش قاپیسی‌دا اوزاق غربده، گونون باتان یئرینده ایدی و نِرگَل الهه‌سی و خانیم اِرِشکیگَل الهه‌سی شاه و ملکه ‌کیمی اوردا حکمرانلیق ائلیرلر. چایدان و 7 دروازادان کئچن روحلار بوتون پالتارلارینی، وار-یوخلارینی و بزکلرینی الدن وئریرلر و نهایتده لوت صورتده اَنونکیلر یا دوزخین 7 قاضیسی قاباغیندا حاضر اولاردیلار کی حسابلارینا یئتیشسینلر. بو یئر آلتی دنیاسی، غم، مأیوسلوق و قارانلیغینان دولو بیر دنیا ایدی کی اورا گونش شعاسی یول تاپمازدی و روحلارین اوردا یاریم آییق یاشیردیلار.

یهود دینینده: یهودیلرین تاریخ بویو اؤلومدن سونراکی حادثه‌لری مختلف اعتقادلاری اولوب. اونلارین مقدّس کتابلاریندا، شئول (مزار)، بور (چالا)، اَبَدّون (یوخلوق یئری)، ماوِت (اؤلوم) و عافار (تورپاق) اؤلوم و اؤلومدن سونراکی دنیا معناسیندا گلیب. (باخ: هایدل، 177, 181؛ گیلمن، 198) آما بو سؤزلرین لاپ مهمّی شئولدور کی هم مزار و هم اؤلولرین آلت دنیاسی منعناسیندادیر. مقدّس کتابین یازدیغینا گؤره، شئول، دنیانین لاپ آشاغی مرتبه‌سینده یئرلشن قارانلیق و توزلو بیر یئردیر (عاموس، 9: 2؛ ایوب، 10: 21-22، 11: 7- 8) کی اوندان قورتولماق اولماز (ایوب، 7: 10)، هئچ وقت دویماز (امثال، 30: 16) و بوتون انسانلار ایستر یاخجی و ایستر پیس، نهایتده اورا گئده‌جاقلار. اؤلولر هئچ بیر شئی بیلیب یادا سالمیه‌جاقلار و بوتون انسانی عشق و نفرت کیمی حسّلرینی الدن وئره‌جاقلار (جامعه، 9: 4-6).

بوننان بئله بعضی محققلر مقدس کتابین آیری آیه‌لرینه (مزامیر کتابی‌نین 49 و 73-جو بابلارینا) استناد ائدیب، شئولو فقط پیس انسانلارین یئری بیلیبلر و الله یاخجی انسانلاری گؤیلره اؤز یانینا آپاراجاق معناسینی اونلاردان استخراج ائدیبلر (هایدل، 184-186؛ بروس لانگ، 130).

هر حالدا بللی اولان بودور کی مقدّس کتابین یازیلدیغی زمان یهودیلرین اؤلولرین گله‌جاغی باره‌ده انسجاملی اعتقادلاری یوخیدی.

مسیحیت دینینده:  اوچ اوخشار انجیلین آیه‌لرینه باخاندا، عیسی‌نین عهد عتیقده‌کی سؤزلرینن مخاطبلرینی انذار ائله‌دیغینی گؤروروق، گناه‌کارلاری و ایمانسیزلارا شوم گله‌جاغی وعده وئریر و بو انذاری بوتون گوج و شدّتینن ائلیر. آما نظره گلیر اؤلولرین ایستر یاخجی و ایستر پیس اولسونلار گئتدیکلری یئر، شئول باره‌ده (باخ : متى، 11: 23؛ لوقا، 10: 15، 16: 23)، و گناه‌کارلارین عذاب اولدوغو یئر گهنّا، باره‌سینده نسبی فرق قویور (باخ : متى، 5: 22، 29، 10: 28، 18: 9، 23: 15، 33؛ مرقس، 9: 43- 45، 47؛ لوقا، 12: 5). بو اخطارلاردا توصیف اولان جهنّم همیشه‌لیق اود، قارانلیق و توستو، آغلاماق و دیش فشاریدیر.

هندو دینینده: ریگ ودا متنلرینده اؤلومدن سونراکی دنیادان آیدین تصویر وئریلمیر. بو متنلره گؤره، اؤلوم یولونا گئدن بیرینجی انسان یَمه ایدی کی اوندان سونرا اؤلولر دنیاسی‌نین آغاسی اولدو (رادلار کریشنان، I/84-85؛ مک دانل، 617). اورا، یاخجی انسانلاری و مراسملری و قربالیقلاری دوزگون یئرینه گتیرن انسانلارین یئریدیر کی الهه‌لرینن و یَمه اینن بیرلیقدا خوشبختلیغینان یاشیه‌جاقلار. مقابلده پیسلر و اَیری گئدنلر، درین، قارانلیق و سونسوز بیر چوخورا آتیلاجاقلار کی اوندان چیخماق امکانسیزدیر (رادلار ـ کریشنان، I/114-115؛ گریزولد، 318-319).

«اتهروه ودا» دا جهنّم مفهومو آچیلیر و قارانلیق و دئولرینن دولو بیر یئردن سؤز گئدیر کی آشاغیدادیر و «نارَکه لوکه» آدلانیر کی پیس انسانلار اوردا یَمه‌نین نؤکرلری طرفیندن جور به جور شکنجه‌لر اولورلار.

بودا دینینده: بودا دینی‌نین ایدئولوژی‌سینده اوّلدن کرمه، سمساره و تناسخ کیمی عقیده‌لر قبول اولونوب و انسانین یاشاییشی، سایسیز دؤرلرده تازادان دوغولماغینان نیروانه و سمساره‌دن قورتولماقدا فرض اولوب. بئله‌لیغینان جهنّم مفهومو نه قدر ده چتین، قورخولو و اوزون اولسا نهایتده موقّت و قورتولاندیر و او بیری دنیالار کیمی اوّلکی حیاتدان سونراکی حیاتا انتقال مرحله‌سیدیر (توبر، 241 ؛ الیوت، I/338).

بو فرض اینن بودانین دنیا اوچون تصویر ائتدیغی کیهان‌شناسلیق اوچ منطقه‌دن عبارتدیر: ایستک منطقه‌سی (کامه-لوکه)، شکلی اولان منطقه (روپه لوکه) ، شکلی اولمایان منطقه (اَروپه لوکه). ایستک منطقه‌سی اؤزو آلتی جنّت و چوخلو جهنّمدن عبارتدیر کی بو جهنّملر کیهانین آشاغی مرتبه‌لرینده یئرلشیرلر (باخ: واله پوسَن، 130-134؛ ویلیامز، 75-77؛ توبر، همان یئر؛ تامس، 829-832).