ابن ابی الدنیا (م 281) اوچونجو قرنین محدث و تاریخچی‌سی ایدی کی حضرت علی‌نین (ع) شهادتی باره‌ده مستقل کتاب یازیب. بو کتاب بو باره‌ده الیمیزه چاتان لاب قدیمی کتاب ساییلیر.
مستقل کتابدان سؤز گئدنده، اوّلدن آخره قدر بیر موضوعدا و بوردا امام علی‌نین (ع) شهادتی باره‌ده یازیلان کتاب نظرده توتولور. البته تاریخ طبری و یعقوبی کیمی عمومی تاریخ کتابلاریندا دا بو باره‌ده سؤز یازیلیب.
امام علی‌نین (ع) شهادتی باره‌ده یازیلان اثرلر آراسیندا «ابن ابی الدنیا» نین کتابی گونوموزه چاتان لاب قدیی کتابدیر. هرچند اوندان اوّل‌ده آیری اثرلر واریمیش. بو اثرین آدی «امیر المؤمنین علیه السلامین مقتلی» دیر کی بیرینجی دفعه مرحوم عبدالعزیز طباطبایی طرفیندن تراثنا مجله‌سی‌نین 12-جی شماره‌سینده (1408ق) یاییلدی.
کتابین یازانی ابن ابی الدنیا قرشی‌یه معروف اولان ابوبکر عبدالله بن محمد بن عبید (208 - 281) تاریخ و حدیث زمینه‌سینده عالم ایدی کی حدیث و تاریخ زمینه‌سینده مختلف کتابلار یازمیشدی.
او، تاریخچی طبری‌دن اوتوز ایل اوّل وفات ائتمیشدی.
اونون کتابیندا مختلف تاریخی مأخذلردن نقل اولموش 119 روایت وار. هر بیر روایت امام علی علیه السلامین شهادت جریانی باره‌ده بیر داستاندیر کی زمینه‌لر و طبعاتین‌دا گزارش ائدیب. بو روایتلرین هامیسی «ابن ابی الدنیا»نین دیلی اینن «حافظ حسین بن صفوان برذعی» (م 340) آدلی شخص طرفیندن نقل اولور.
هر خبرین راویلری «ابن ابی الدنیا»دان خبرین اصل منبعینه قدر نقللرین چوخونون اوّلینده گلیب. اونلارین بعضیسی شیعه تاریخچیلری و بعضیسی عامه (سنّی) تاریخچیلریدیر. مثال اوچون بو سند: . . . . عن جابر بن عبدالله جعفی، عن محمد بن علی [امام باقر] . . . سونرا امام علی‌نین (ع) وصیّتینی اما مجتبی‌یه (ع) نقل ائدیب.
بیرینجی روایت امام علی‌نین (ع) سحر اوّل وقت مسجده یوللانان زماندان یازیر کی قوشلار او حضرتین قاباغینا چیخیب اؤتماغا باشلادیلار. اصحاب قوشلاری اوزاقلاشدیرماغا چالیشدیردیلار آما حضرت بویوردو: «قوومایین! اونلار نوحه اوخورلار».
امام علی علیه السلامین شهادت روایتلری بو کتابدا فرقلی نقل اولوب. طبری تاریخینده اولدوغو کیمی بو کتابدا دا فرقلی و متعارض روایتلر، دال به دال گلیب.
حسن بن دینار، حسن بصری‌دن روایت ائدیر کی دئدی: او گئجه علی بن ابی طالب دئدی: انی مقتول لو قد أصبحت. سحر آچیلاندا من مقتول اولاجاغام.
بو کتابین بئشینجی روایتینده هشام بن محمد کلبی‌نین دیلی اینن بئله گلیر: نخع‌دن بیر کیشی منه روایت ائتدی کی «صالح بن میثم بن عمران بن میثم تمار» آتاسیندان بئله روایت ائتدی: «علی صبح نمازی اوچون ائشیگه چیخدی. نمازین تکبیرینی دئدی. سونرا انبیاء سوره‌سیندن اون بیر آیه اوخودو. بو آندا، ابن ملجم قیلینجینان او حضرتین فرقیندن ووردو. جماعت اونون باشینا تؤکولوب قیلینجی الیندن آلدیلار. اونلار نمازدایدیلار. علی رکوع‌یه گئتدی سونرا سجده ائتدی. من اونو گؤردوم قان باشیندان آخیردی و او سجده ائدیردی. باشی‌نین قانی او طرف بو طرفه تؤکولوردو. تازادان ایکینجی رکعته قالخدی آما حالی دَییشدی. قرائتینی آراملاتدی. سونرا اوتوروب تشهد و سلام وئریب مسجدین دیوارینا دایاندی».
یئدینجی روایتده بئله گلیب: «ابن بجره اشجعی» اینن «ابن ملجم» قرار قویموشدولار قیلینجینان اماما حمله ائله‌سینلر. بیری‌نین قیلینجی سهوه گئتدی و دیوارا دَیدی و ابن ملجمین قیلینجی اصابت ائتدی. اونلارین هر ایکیسی‌ده قاچدیلار. ابن بجره کنده‌یه طرف و ابن ملجم بازارا طرف. ابن ملجمی توتوب امامین نزدینه گتیردیلر.
11-جی روایتده بئله گلیب: واقعه‌دن ایکی گئجه اوّل، امام مسجده وارد اولوب اورداکیلاری یوخودان اویالدیردی. ابن ملجم او حضرتین نزدینه گلیب امامی توبه‌یه چاغیران بیر نامه وئردی. امام او آن اونو اوخویا بیلمه‌دی. نمازدان سونرا آچیب اوخودو. اوندا بئله یازیلمیشدی: «سنی شرکدن توبه ائله‌ماغا چاغیریرام». حضرت بویوردو: «بو نامه‌نین صاحبی کیمدیر؟» هئچ کسدن جواب گلمه‌دی. امام آغیز سویونو اونا آتیب محو ائدیب ائشیگه آتیب بویوردو: «الله‌ین لعنتی اونا اولسون».
12-جی روایتده امام باقر علیه السلامین دیلی اینن بئله گلیب: الله تعالی شهادت کرامتینی ابن ملجمین ضربتی اینن امام علی‌یه (ع) نصیب ائتمه‌سی‌نین اراده ائله‌دیغی زمان، ابن ملجم، بنی اسد مسجدینده ایدی. هاوا قارالاندا کندی‌لرین ائولریندن بیرینه گئتدی. اوندان بیر جمعه اوّل، امام منبره چیخیب بویوردو: «الله پیغمبری (ص) منه بویوردو « لایبغضک مؤمن و لا یحبک کافر» مؤمن سندن غضبلنمز و کافر سنی سئومز. و آرتیردی: یوخودا گؤردوم بیر شیطان منه ضربه ووروب ساققالیمی باشیمین قانینا ایسلادیب. آما بو منی ناراحت ائتمه‌دی. . .
معهود گئجه‌سی ابن ملجم قاپی یانیندا کمین قوردو. امام نماز اوچون مسجده وارد اولاندا ابن ملجم ضربه‌سینی یئندیردی. محمد بن حنیفه حضرتین یاخینلیغیندا دورموشدو. اونو توتدو. جماعت‌ده ابن ملجمه هجوم ائتدیلر کی اونو اؤلدورسونلر. امام علی (ع) بویوردو: «دؤزون، اونو اؤلدورمه‌یین. قالسام اونو قصاص ائدرم و یا باغیشلارام. قالمازسام جان، جان مقابلینده».
13-جو روایت عبدالغفار بن قاسم انصاری‌نین دیلی اینن بئله نقل اولوب: نئچه نفردن ابن ملجمین گئجه‌نی اشعث بن قیسین ائوینده یاتدیغینی ائشیتدیم. ائله او ایدی کی سحر وقتی اونا دئدی: سحر اولدو ! (یعنی تئز اول یوبانما !)
همان سحر «بنی کنده» مسجدی‌نین اذانچیسی «حجر بن عدی» ایدی. ائله او، مناره باشیندان دئدی: «اعور علی‌نی اؤلدوردو». (ابن ملجم بیر گؤزلو ایدی.) سونرا اشعثه خطاباً دئدی: «ابن ملجم سنین یانیندایدی و سن اونونلا پیچیلداشیردین».
91-جی روایتده «زحر بن قیس»ین دیلی اینن بئله گلیب: حسن بن علی منی مدائنه گؤندردی کی شهادت خبرینی اوردا اولان حسین بن علی‌یه چاتدیرام. یئتیشنده حسین بن علی دئدی: «زحر! نییه رنگین آتیب؟» دئدیم: «امیرالمؤمنینی بو دنیاده حیاتی‌نین سون گونونده و او دنیاسی‌نین اوّل گونونده ترک ائتمیشم. بو حسنین سیزه نامه‌سیدی». امام سوروشدو: «اونو کیم اؤلدوردو؟» دئدیم: «فاسق مارقیندن عبدالرحمان بن مجلم آدیندا بنی مراددان بیر نفر». سوروشدو: «اؤلدورولدو؟» دئدیم: «بلی» تکبیر دئییب آرتیردی: « انا لله و انا الیه راجعون و الحمد لله رب العالمین، نه بؤیوک مصیبت ! بونونلا کی الله رسولی بویوردو: هر زمان سیزه مصیبت گلسه، منیم مصیبتلریمی یادا سالین کی اوندان یوخاریسی یوخدور. الله رسولی دوز دئدی و بو مصیبت او مصیبتدن سونرا لاب بؤیوک مصیبتدیر و من عمرومده اوندان یوخاریسینی گؤرمیه‌جاغام. سونرا بویوردو: ان البلاء الینا أهل البیت سریع. مصیب بیز اهل بیته طرف سرعتلیدیر. و الله المستعان. حسین بن علی مدائن جماعتینی ییغیب امام حسنین نامه‌سینی اونلارا اوخودو. بو آندا «عبدالله بن سباء» آدینا تانینان همدان اهلیندن اولان ابن السوداء دئدی: «علی‌نی قبرده ده گؤرسم، بیلیرم کی ظهور ائده‌نه قدر اؤلمیه‌جاق. بو آندا جماعتین آغلاشماسی و استغفاری گؤیه قووزاندی و حسین بن علی‌یه تسلیت دئدیلر و او حضرت جماعتینن کوفه‌یه قاییتدی.