حضرت علی(علیه السلام) بو جنگده دوشمن
قهرمانلاری‌نین قاباغین آلماسایدی و یا بو یولدا شهید اولسایدی, دوشمن
سربازلاری‌نین خندقدن کئچمه‌سی راحاتلاشاردی و دوشمنین سیپاهی ایسلام قوشونونا هجوم
ائلردی و نتیجه‌ده موشریکلر غالیب اولاردیلار.
هیجرتین بئشینجی ایلینده شوالین 17-ده
خندق غزوه‌سی باش وئردی. بو غزوه‌ده دوشمنین قوشونو چوخ و موجهزیدی. موشریکلر مدینه
شهرینی اوزون مودّت اوچون موحاصیره‌یه سالدیلار و موسلمانلارین فداکارلیقلاری و
آللاهین کؤمگی ایله دوشمن مغلوب اولدو و موسلمانلار بو جنگدن باشی اوجا
چیخدیلار.
قریش قهرمانی قاباغیندا
دایانان جوان کیشی
آیت‌الله جعفر سبحانی
«ویلایت فروغی» کیتابیندا احزاب جنگی‌نین باشلانیشی شرحینده بئله یازیر:
هر دفعه کی عرب قهرمانی
«عمرو بن عبدود» موباریزه اوچون آیاغا قالخیردی, موسلمانلاردان فقط بیر جوان دوروب
میدانا گئتمک اوچون پیغمبردن ایجازه ایستیردی. آما هر دفعه پیغمبر موخالیفتچی‌لیق
ائدیردی. او جوان حضرت علی‌ایدی(علیه السلام) و پیغمبر اونون جوابیندا بویوروردو:
اوتور بو «عمرو»دیر!
«عمرو» اوچونجو دفعه اوچون
باغیردی و دئدی: قیشقیرماقدان سسیم توتولدو, سیزدن بیر نفر یوخدور کی میدانا
گله؟
یئنه بو دفعه حضرت علی (ع)
پیغمبره یالواردی کی اونا موباریزه ایجازه‌سی وئرسین.
پیغمبرین (ص) خندق جنگینده
ایمام علی (ع) باره‌ده تاریخی جومله‌سی
پیغمبر بویوردو: رقیب
ایسته‌ین «عمرو»دیر. حضرت علی (ع) عرض ائله‌دی: اولسون! نهایتده پیغمبر اونون
ایستگی‌اینن موافیقت ائله‌دی و اؤز قیلینجینی اونا وئردی و عمامه‌سینی اونون باشینا
باغلادی و اونون باره‌سینده دوعا ائله‌دی و بویوردو: آللاه! علی‌نی پیسلیقدان
ساخلا, ائی آللاه «بدر»ده «عبیده»نی و «اُحُد»دا آللاهین آسلانی «حمزه»نی الیمدن
آلدین, آللاه! علی‌نی صدمه‌دن ساخلا. سونرا بو آیه‌نی تلاوت بویوردو: «رَبِّ لَا
تَذَرْنِی فَرْدًا وَأَنتَ خَیْرُ الْوَارِثِینَ»، (انبیاء:89) و سونرا بو تاریخی
جومله‌نی بویوردو: «بَرَزَ الْاِیمانُ کُلُّهُ اِلَی الشِّرْکِ کُلِّهِ»، یعنی
ایمان و شیرکین بوتونلویو بیر-بیریله اوز به اوز اولدولار.
ایمام علی (ع) تأخیرین
جوبرانی اوچون سورعتله میدانا یولا دوشدو و عرب قهرمانی‌نین رجزی وزن و قافیه‌سینده
بیر رجز اوخودو کی مضمونو بئله‌ایدی کی تلسمه, سسیوه جواب وئرمگه گوجلی کیشی گلیب
!
. . . حضرت
علی(علیه السلام) «عمرو»ین یادینا سالدی کی بئله بیر نذر دئییب «قریش»دن بیر نفر
اوندان ایکی زاد ایسته‌سه بیرینی یئرینه یئتیره. عمرو قبول ائله‌دی. حضرت علی(علیه
السلام) بویوردو: بیرینجی ایستگیم بودور کی ایسلامی قبول ائده‌سن. عرب قهرمانی
دئدی: بو ایستکدن واز کئچ کی سنین دینینه احتیاجیم یوخدور.
سونرا حضرت علی (ع) بویوردو:
گل جنگدن واز کئچ و اؤز وطنینه قاییت و پیغمبرین ایشینی آیریلارینا ساخلا کی غالیب
اولسا قریش اوچون بیر سعادت ساییلار و اؤلسه, سن ساواشسیز آرزینا چاتمیش
اولارسان.
عمرو جواب وئردی: قریش
آروادلاری بئله دانیشمازلار, نئجه قاییدیم؟ بیر حالداکی محمده الیم چاتیب و ایندی
واختی چاتیب کی نذریمه عمل ائدم؟ چونکی من بدر جنگیندن سونرا نذر ائله‌میشم کی
محمددن اینتیقام آلمامیش باشیما یاغ سوتمه‌یم.
بو دفعه حضرت علی (ع)
بویوردو: پس جنگه حاضیرلاش کی ایشین دویونون قیلینجلا آچاق. بو زمان
عربین قوجا قهرمانی پؤرتلمیش پولاد کیمی قیزاردی و حضرت علی‌نی پیادا گؤرنده
آتیندان یئنیب اونو پئیله‌دی و قیلینجی ایله حضرت علی‌یه حمله ائله‌دی و اونو
شیدّت‌اینن او حضرتین باشینا یئندیردی.
حضرت علی اونون ضربه‌سینی
قالخانلا دفع ائله‌دی آما قالخان ایکی بؤلوندو و قبیلقه‌ده ایکی بؤلوندو و او
حضرتین باشی یارالاندی. بو لحظه حضرت علی بیر فورصت تاپیب اونا مؤحکم ضربه ووردو و
یئره سالدی. قیلینجلارین سسلری و توز تورپاق قویموردو کی ایکی طرفین قوشونو
نتیجه‌نی گؤرسونلر.
آما بیردن-بیره حضرت
علی‌نین (ع) تکبیر سسی اوجالدی و موسلمانلاردان شادلیق هارایی گؤیه قووزاندی و
بیلدیلر کی حضرت (ع) عرب قهرمانینا غلبه ائدیب و اونون شرّینی آرادان
آپاریب.
پیغمبر (ص) حضرت علی‌نین (ع)
او گونکی فداکارلیغین بئله بیان بویوردو: ««ضَربَةُ عَلِی یَومَ الخَندَقِ اَفضَلُ
مِن عِبادَةِ الثّقلین»، علی‌نین خندق گونو ووردوغو ضربه دونیا اهلی‌نین عیبادتیندن
افضلدیر.