قرآندا
آدی ایکی یول گلن ادریس پیغمبر (انبياء، 85 و مريم، 56)، مریم سورهسینین 56-نجی آیهسینده صدّیق پیغمبر
اولاراق یاد اولونوبدور. گلین اونون نئجه بیر انسان اولدوغونا باخاق: اصلینده آدی «
اخنوع » اولان ادریس پیغمبر کوفه یاخینلیقلاریندا ایندیکی سهله مسجدینین یانیندا یاشاییرمیش.
او، خیاطدی، 300 ایل یاشادی و بئش واسیطه ایله حضرت آدمه یئتیشیردی. آسمانی
کتابلاردان اوتوز صحیفه اونا نازل اولوندو. اونون زامانینا قدر انسانلار بدنلرینی
اؤرتمک اوچون حیوانلارین دریسیندن استفاده ائدردیلر؛ او، خیاطلیغی باشلایان آدامدی
و پالتاری نئجه تیکمهیی انسانلارا اویرتدی. او
واختدان انسانلار تیکیلی پالتارلار گیییندیلر. او، اوجابوی و بئلبوخونلو ایدی. قلمله خط یازان ایلک آدامدی. نجوم، حساب و هیئت
علملرینی بیلیب درس وئرردی. انسانلارا آسمانی کتابلری اؤیردیب اونلارا نصیحت وئرردی.
اونون اوچون، اونون آدینی – درس سؤزوندن آلینمیش – ادریس قویدولار. اؤلندن سونرا، آللاه، اونا، بهشتده
اوجا بیر مقام وئردی. ادریس، خلقتین عظمتی بارهسینده چوخ دوشونوب اؤز-اؤزونه
دئیردی: "بو گؤیلر، یئر، بؤیوک مخلوقلار، گونش، آی، اولدوزلار، بولوت، یاغیش
و دیگر زادلارین ربی واردیر کی اونلاری تدبیر ائدیب نظم ایله دولاندیریر پس اونو
لاییق اولدوغو کیمی عبادت ائت" (بحار، ج 11، ص 270-280، كامل ابن اثير، ج 1،
ص 22).
حضرت
ادریسین اؤلومه گؤره اویاتدیغی
ای
انسان، دئیهسن اؤلوم سوراغینا گلیب،
نالهن اوجالیب، آلنیوین تری آخیر،
دوداقلارین بوزولوب، دیلین دؤنمهییر، آغزین قورویوب،
گؤزونون قاراسی آغاریب، آغزین کفلهنیب، بدنینین تیترهییر و اؤلومون چتینلیکلری و آجیلارییلا ال‌به‌یاخا اولوبسان. سونرا،
روحون جیسمیندن چیخیب ائینین اهلی یانیندا پیس اییلی بیر جسده دؤنوشوب دیگرلرینه
عبرت سببی اولوبسان. پس ایندیدن اؤزونه نصیحت وئر و اؤلوم و حقیقتی بارهسینده عبرت آل؛ استر ایستهمز [اؤلوم] سوراغینا گلجک
و بیر عؤمور نه قدر ده اوزون اولورسا اولسون تئزلیکله قورتولاجاقدیر. ای انسان،
اولوم نه قدر چتین اولسا دا اوندان سونراکی
قیامتین وحشتلی حادثهلریندن داها آسان اولدوغونو بیلمهلیسن. بیل کی آللاهین عادل
محکمهسینده حسابینا یئتیشیلمک اوچون دورماق
و عمللرین جزاسی ائله چتیندیر کی لاپ گوجلولر بئله او حاللاری ائشیتمکدن عاجزدیرلر.
(سعد السعود سيدبن طاووس، ص 38.)
ادریسدن
-علیه السلام- نصیحتلر
ای
اینسانلار، بیلین و اینانین کی تقوا و پرهیزکارلیق، بؤیوک حکمت و عظیم نعمت، یاخشیلیق
و سعادته چاتدیراندیر و خیر، آنلاماق و عقل قاپیلارینین آچاریدیر چونکو آللاه،
بنده‌سینی سئودیگی زامان اونا عقل باغیشلار. واختینیزین بیر چوخ بؤلومونو، آللاها
دوعا و رازونیاز ائتمکله گئچیرین. آللاه یولوندا تعاون و ایشبیرلییی (همکاری) ائلهیین. آللاه سیزین اورکبیرلییینیزی (همدلیتان) و ایشبیرلییینیزی گؤررسه استهدیکلرینیزی برآورده قیلاجاقدیر. اوروج توتاندا نفسلرینیزی هر
جور ناپاکلیقدان پاکلاییب پاک و تمیز قلبلرله آللاه اوچون اوروج توتون چونکو
آللاه، خالص اولمایان و کیرلی اورکلری چوخ تئز قیفیللایاجاقدیر. اوروج توتوب سودان
یئمکدن پرهیز ائدنده بدن عضولرینیزی گناهلاردان دا اوزاقلاشدیرین. سجدهیه دوشوب سینهزی یئره قویاندا هر جور
دونیا فیکرینی، انحرافلار، نیرنگلر، حرام یئمک فیکیرلری، دوشمنلیکلر و کینلری آتیب
ناصافلیقلاردان قورتولون (بحار-دان اقتباس، ج 11، ص 282-284.).
مین
نفرین هدایتی
ادریس
گؤزل سوزلری، دهیرلی نصیحتلری و محکم
هشدارلاری ایله اؤز قوومونو آللها ساری چاغیریردی. بو یولدا اؤز قوموندان اولان
فقط هامیسی بتلاری عبادت ائلهییب بیر چوخ انحرافا دوشن
بیر طایفه ایله گؤروشدو. ادریس اونلارا نصیحت ائتمهیه باشلادی. اونلاری قیناییب
گناهلارین نتیجهسیندن هشدار وئریب آللاها
چاغیردی. اونلار بیر بیر تاثیرلهنیب هدایت اولوب اونا قاتیلدیلار.
اول یئدی نفر، سونرا، یئتمیش نفر اولدولار. هدایت اولوب چوخالیب یئددی یوز نفر
اولدولار؛ سونرا دا مین نفر اولدولار. ادریس اونلاردان لاپ یوخاری اولان یوز نفر سئچدی،
یوز نفردن ده یئتمیش نفر، یئتمیش نفردن ده اون نفر و اون نفردن ده یئددی نفر سئچدی.
ادریس بو یئددی نفر سئچیلمیش ایله دوعا ائلهدی. آللاه ادریسه وحی ائدیب
او و یولداشلارینی آللاها عبادت ائتمهیه دعوت ائلهدی. اونلار دا آللاهین ادریسین روحونو ملا اعلی-یا آپاردیغی
زامانا قدر عبادت ائله‌دیلر (بحار-دان اقتباس، ص 271).
ادریسین
زامانینداکی طاغوتلا مبارزهسی
ادریس
انسانلاری عبادته دعوت ائدیب نصیحت ائتمکله برابر جامعهیه ده توجه ائدیردی کی بیرینه
ظلم اولوناندا مظلومدان دفاع ائلهییب ظالم قاباغیندا دورسون.
نمون اوچون بو داستانی اوخویاق:
اونون
زامانیندا ظالم بیر شاه واردی. ادریس و یارلاری شاهدان اطاعت ائلهمهییب طاغوتلا آشکارجا مخالفت ائله‌دیلر. اونا گؤره، اونلار،
جبّار شاهین دستگاهی طرفیندن «رافَضي (شاهدان اطاعت ائلهمهین)» آدی وئریلدی. بیر
گون، شاه، نگهبانلاری ایله چؤلده گزیب شکار ائدرکن بیر گؤزل اکین یئرینه چاتدی.
"بورا
کیمین یئریدیر؟" سوروشدو.
اهلی
"بیر ادریس پیروونون" دئدیلر.
شاه،
یئرین صاحبینی چاغیریب "بو یئری منه سات" دئدی.
اودئدی:
"من عیالوارام و بو یئره محصولونا سندن چوخ احتیاجیم وار و هئچ جور ده اوندان
ال چکمهرم.
شاه
حیرصله قصرینه قاییتدی. آروادی اونون حیرصلی
اولدوغونو گؤروب علتینی سوروشدو؛ شاه دا جریانی دئییب آروادییلا مشورت ائلهدی. اونلار بو نتیجهیه یئتیشدیلر کی ادریسین
سؤزلری انسانلاری شاهین ضدینه اورکلندیریب.
شاهین
ظالم و رحمسیز آروادی دئدی: "من ائله
بیر ایش گؤررم کی هم سن او یئری آلا بیلرسن هم ده انسانلار ترسه تبلیغلرله رام و
خام اولارلار."
شاه
دئدی: "نه ایش گؤرهجکسن؟"
قان
تؤکن و دینسیز آداملاردان «ازارقه» (گؤزلری گؤیرمیش) آدلی بیر حزب تشکیل ائلهین آرواد دئدی: "من ازارقه حزبیندن بیر جمعی یوللارام کی
یئر صاحبینی بورایا گتیریب هامیسی شهادت وئرسینلر کی او سنین آیینیوی ترک ائدیبدیر.
اوندا اونو اؤلدورمک جایز اولار. سن ده اونو اؤلدوروب او گؤزل یئری الینه گئچیررسن."
شاه
بو نقشه‌نی بهیهنیب ادریسین یارینی
اؤلدودوکدن سونرا یئرینه صاحب دوردو. حضرت ادریس جریانی بیلیب اؤزو شاهین یانینا
گئدیب صراحتله اعتراض ائلهییب شاهین آیینینی باطل بیلیب
اونو حقه دعوت ائلهدی. آخیردا دئدی: "توبه
ائلهمهییب یولوندان دؤنمهسن تئزلیکله آللاهین عذابینا دوچار اولارسان من آللاهین پیامینی
سنه یئتیردیم."
شاهین
آروادی اونا دئدی: "ناراحات اولما من ادریسی اؤلدورمه نقشه‌سینی چکمیشم. اونو
اؤلدورمکله رسالتی ده باطل اولاجاقدیر."
نقشهسی بو ایدی کی گیزلینجه قیرخ نفری ادریسی اؤلدورمهیه مامور ائلهدی. فقط ادریس گیزلی
مامورلاری واسیطهسییله جریانی بیلیب همیشه‌کی
یئریندن آیری یئره گئتدی. او قیرخ نفرین نقشهسی کورلاندی. بیر مدت
سونرا، قیتلیق (قحطی) عذابی اؤلکهنی قوجاقلادی. ایش او یئره چاتدی کی شاهین آروادی گئجهلر یولچولوق ائلهدی؛ بیر گئجه ایتلر اونو بودارلادیلار. بو بلا ییرمی ایل چکدی. قالانلار
ادریسه وآللاهینا ایمان گتیردیلر. یاواش یاواش قادا-بلالار رفع اولدو. ادریس علیه
السلام پیروز اولدو (كمال الدين شيخ صدوق-دان اقتباس، صص 76 و 77.).
ادریسین
آرتیق شکرائلهمک اوچون یاشاماق آرزوسو
آللاه
طرفیندن بیر فرشته گلیب اونو گناهلارینین باغیشلانماسی و عمللرینین قبول اولونماسی
ایله مژدهلهدی. ادریس چوخ سئوینیب
آللاها شکر ائلهدی. سونرا آرزو ائلهدی کی همیشه دیری قالیب
آللاها شکر قیلسین. فرشته اوندان سوروشدو: "آرزون نهدیر؟"
ادریس
دئدی: "دیری قالیب شکر ائتمکدن سونرا آیری بیر آرزوم یوخدور. اوّل فقط دوعا
ائلهردیم کی عمللریم قبول اولونسون کی قبول اولوندو ایندی ده ایستهییرم کی بو قبوللوق اوچون شکر قیلام و بو شکر قیلمامغیم دواملی
اولسون."
فرشته قانادلارینی آچیب ادریسی آلیب گؤیه
گؤتوردو. ایندی ادریس دیریدیر و آللاهین شکرونه مشغول (ارشاد القلوب ديلمي، ج 2، ص
326).
بعضی
روایتلره گؤره ادریسین بیر زامانلار گؤیلرده اولدوغوندان سونرا عزراییل روحونو
دؤردونجو و بئشینجی گؤیلرین آراسیندا قبض ائلهدی.
دؤردونجو
و بئشینجی گؤیلرین آراسیندا ادریسین روحونون قبض اولونماسی
- امام
صادق علیه السلام بویوردو:
بیر
فرشته آللاهین غضبینه دوچار اولدو. آللاه قانادلارینی سیندیریب اونو بیر جزیریرهیه (آدا) آتدی. او بو
بلادایدی تا ادریس پیغمبرلییه چاتدی. اؤزونو ادریسه یئتیریب دئدی: "ای آللاهین
پیغمبری، دوعا ائله آللاه مندن راضی اولوب قانادلاریمی ساغالتسین."
ادریس
اونا دوعا ائلهدی او توختادی و گؤیلره
گئتمهیی قرارا آلدی آما گئتمهدن ادریسین یانینا گلیب تشکر ائلهییب دئدی: "نه حاجتین
وار؟ سنین احسانینی جبران ائلهمک ایستهییرم."
ادریس دئدی: "بلی؛ منی گؤیه آپارماغینی ایستهییرم کی عزراییللا گؤروشوب مأنوس اولام چونکو اونون یادی
زندگانلیغی منه آجیلاندیریبدیر."
او فرشته ادریسی قانادی اوستونه قویوب دؤردونجو
گؤیه گؤتوردو. اورادا عزراییلی گؤردو کی تعجبدن باشینی تولاییردی. ادریس عزرایله
سلام وئریب "ندن باشینی تولاییرسان؟" دئدی.
عزراییل
جواب وئردی: "آللاه تعالی منه بویوروبدور کی سنین روحونو دؤردونجو و بئشینجی
گؤیلر آراسیندا قبض ائلهیم. آللاها عرض ائلهدیم کی بو نئجه ممکن اولا بیلر؟ حال بو کی دوردونجو و بئشینجی
گؤیلرین آراسی بئش یوز مین ایللیک یولدور و ایکینجی گویله اوچونجو گویون ده آراسی یئلهدیر. (من ده، ایندی، عرشین کؤلگهسیندهیم و یئر ایله چوخ فاصلهم وار؛ ادریس ده یئردهدیر او بو یولو دوردونجو گویه قدر نئجه گله بیلر؟!!)"
او
زامان عزراییل ادریسین روحونو قبض ائلهدی. بودور آللاهین سؤزو کی
بویوردو: "وَ رَفَعناهُ مَكاناً عَلِيّاً؛ بیز اونو اوجا بیر مقاما چاتدیردیق
(مریم 57)". (تفسير نورالثّقلين، ج 3، صص 350 و 349.)
- پیغمبر
صلي الله عليه وآله و سلم بویوردو:
معراج
گئجهسینده دؤردونجو گؤیده بیر کیشی
گؤردوم؛ جبراییلدان "بو کیشی کیمدیر؟" سوروشدوم.
جبراییل
دئدی: "بو ادریسدیر کی آللاه اونو اوجا بیر مقاما چاتدیریبدیر."
ادریسه سلام وئریب اونون اوچون آمرزش ایسته‌دیم،
او دا منه سلام وئریب منیم اوچون آمرزش ایستهدی (تفسير نورالثّقلين، ص 350).