اسلام دینی، زماندان و مکاندان یوخاری بیر دیندیر، حد مرزی یوخدور. بو دین، بیان آزادلیغینی احترام و اکرام چرچیوه‌سینده قبول ائلیر و انسانی، دوشونجه و ایدئولوژی سئچماغیندا مختار بیلیر.

بعضی مسلمانلار بیان آزادلیغینا دا قایل اولماسالار، اسلام دینی بیان آزادلیغینی و هر هانسی یولو سئچماق آزادلیغینی انسانین اؤزونه بوراخیر. اسلام بویوران آزادلیقدا هر انسان اقلیتده اولا و یا اکثریتده بیر نفر اولا و یا چوخ اولا، اؤز حقلرینه نایل اولماغا طبیعی حقی وار. اسلام انسانلارا ائله رئوفت ائله کرامت اؤرگدیر کی انسان عمیسی‌نین قاتلینی باغیشلایا بیلیر. ابوسفیانین آروادی هند هرچند مسلمان اولمامیشدان اوّل حضرت حمزه‌نین شهادتینه سبب اولوب اونون جیگرینی چیخاردیب یئمیشدی، آما مسلمان اولماغینان اسلامین رأفتی سایه‌سینده باغیشلانیر. بیر حالدا کی دموکراسی چوخلو مزیتلرینه رغماً بیر بؤیوک عیبی وار: دموکراسی سیستمینده آزلیغین حقّی یوخدور. بیر نفرین حقّی یوخدور. بیر جامعه‌ده اقلیتده یاشایان انسانلارین حقلری اکثریتده اولانلارین یولونا قربان گئدیر.

قرآن کریم بیان آزادلیغینی جامعه‌ده‌کی ناب و درین دوشونجه‌لرین کشفینه بیر وسیله کیمی ساییر و یئر به یئر انسانلاری دوشونماغا و تفکّره چاغیریر و البته کی دوشونن انسانین دوشوندوغونو دیله گتیرمه‌لیدیر یوخسا تورپاقدان باش قووزامامیش آغاجین نه فایداسی وار.

انسانلار تاریخ بویو بیان آزادلیغی، عقیده آزادلیغی کیمی آزادلیقلار دالیسیجان اولوبلار. اسلام دینی انسانین بو عطشینه جواب وئریب و انسانا لازم اولان کرامتی و آزادلیغی وئریب:

الله تعالی قرآندا اعراف سوره‌سی‌نین 157 –جی آیه‌سینده بویورور: «... وَ یَضَعُ عَنهُم إِصرَهُم وَ الأَغلال الَّتِی کَانَت عَلَیهِم» « . . . اونلارین چتینلیقلارین و زنجیرلرینی آچار».

حضرت علی (ع) نهج البلاغه‌نین 31-جی نامه‌سینده بویورور: «لا تکن عبد غیرک و قد جعلک الله حرا» «الله سنی آزاد یارایب آیرسینا قول اولما».

البته کی بیان و دوشونجه آزادلیغی‌نین اهمیتی جسم آزادلیغیندان چوخ یوخاریدیر.

آما آزادلیغی ایستر جسمی و یا ایستر بیان آزادلیغی‌نین تعریفی نه‌دیر؟ هر سؤزو هر یئرده دئیه بیلمگه آژادلیق دئمک اولار؟ گئدیب بیری‌نین پنجره‌سینه داش آتماق و یا قاپیسینی آچیب اونا یامان دئماغین آدینی آزادلیق قویماق اولار؟ هر عاغیللی انسان بو مسأله‌نی ردّ ائلر و بونا اوخشار ایشلری آزادلیق تعریفی ایچینده سیغدیرا بیلمز. اؤلکه‌میزده پارلمانی سیستمی‌نین باشلانیش گونلرینده (یعنی مشروطه‌نین باشلانیش گونلرینده) بیر عده جاهل آزادلیغین نه اولدوغونو آنلامادان، اللرینه کئچن تریبونلار واسطه‌سی اینن اونا بونا یامان یازیب توهین ائله‌ماغا باشلادیلار و نتیجه‌ده مشروطه حرکتی انحرافا چکیلدی.

بیان آزادلیغی، آغیزا گلن هر سؤزو دانیشماق آنلامیندا دئییل. البته هر دانیشیقدا آیری انسانلارین کرامتی انسانلیق قایدالاری و جامعه قایدالاری نظرده توتولمالیدیر. اجازه بویورون بیر مثال ضمنینده بئله عرض ائله‌ییم:

جناب منتقد بیر شخصین گئیدیغی پالتارین عیبلی اولدغونو گؤرور. ایندی گئدیب هر یئرده «فلانی بئله عیبلی پالتار گئییب» دئماغینان جار سالسا، بونا بیان آزادلیغی دماق اولماز آما گلیب اؤز نظرینی او شخصین اؤزونه دئسه بونا بیان آزادلیغی دئییلر.

قرآن کریم بیان آزادلیغی‌نین چرچیوه‌سینی آیری انسانلارین حقلری ساییب اسراء سوره‌سی‌نین 36-جو آیه‌سینده بویورور: «وَ لا تَقفُ مَا لَیِسَ لکَ بِهِ عِلمٌ إِنَّ السَّمعَ وَ البَصَرَ وَ الفُؤَادَ کُلُّ أُلئِکَ کَانَ عَنهُ مَسئُولاً» «بیلمه‌دغین شئیین دالیسیجان گئتمه، البته سنین قولاغین، گؤزون و اورگین مسئول‌دولار».

نور سوره‌سی‌نین دؤردونجو آیه‌سینده بویورور: «إنَّ الَّذِینَ یَرمُونَ المُحصَناتِ الغافِلاتِ المُؤمِناتِ لُعِنُوا فِی الدُّنیَا و الآخِرَه وَ لَهُم عَذَابٌ عَظیمٌ»«مؤمنه خانیملارا افترا آتانلار، دنیا وآخرتده لعنته گلرلر و اونلار اوچون بؤیوک عذاب وار».

و یا حجرات سوره‌سی‌نین 11-جی آیه‌سینده بویورور: « َأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا یَسخَر قَومٌ مِّن قَومِ عَسَی أَن یَکُونُوا خَیراً مِّنهُم وَ لَا نِسَاءٌ مِّن نِّسَاءٍ عَسًی أَن یَکُنَّ خَیراً مِّنهُنَّ وَ لَا تَلمِزُوا أَنفُسَکُم وَ لَا تَنَابَزُوا بِالأَلقابِ...»«ائی ایمان گتیرنلر! بیر دسته آیری دسته‌نی اله سالماسین، بلکه اونلاردان داها یاخشیدیلار، و آروادلار آیری آروادلاری‌دا، بلکه اونلاردان داها یاخشیدیلار. بیر بیریزین عیبلرینی آختارمایین و بیر بیریزی پیس لقبلرینن خطاب ائله‌مه‌یین».

الله تعالی مسلمانلارا آیری انسانلارین ایناندیقلارینا پوچ‌دا اولسا توهین ائله‌ماغی اجازه وئرمیر. قرآن کریم انعام سوره‌سی‌نین 108-جی آیه‌سینده بویورور: «وَ لَا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدعُونَ مِن دُونِ اللهِ فَیَسُبُّوا اللهَ عَدوَا بِغَیرِ عِلمٍ...» «الله‌ا اینانمایانلارین ایناندیقلارینا یامان دئمه‌یین کی اونلار دا جهالت اوزو اینن الله‌ا اهانت ائلرلر . . .».